Сейсенбі күні Алматыда «Тәуелсіз бақылаушылардың республикалық жүйесі» қоғамдық ұйымы, тамыздың 18-і күні Қазақстанда өтетін парламент мәжілісі депутаттарының кезектен тыс сайлауы және жергілікті мәслихат депутаттарының кезекті сайлауы алдында елдегі сайлау алды жағдайға шілденің 9-нан тамыздың 14-і аралығында бақылаған ұзақ мерзімді бақылауының қортындысын жариялады.
Тәуелсіз бақылаушылар жүйесінің ұзақ мерзімді бақылауы Қазақстанның Ақтөбе, Шығыс Қазақстан, Жамбыл, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Солтүстік Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан облыстары секілді 9 облыс аумағында және Алматы мен Астана қалаларында жүргізілген. ТБЖ-нің ұзақ мерзімді бақылауы қортындысында Орталық сайлау комиссиясының сайлауды ұйымдастырудың алдын ала жүргізген жұмыстарына оң баға берілген. Әсіресе, ОСК-ның сайлауға түсуші саяси партиялар үшін теледидар мен радиодан қосымша эфирлік уақыт бөліп бергені сайлаушылардың саяси партиялардың сайлау алды бағдарламаларымен және тікелей кандидаттардың өзімен танысуына мүмкіндік туғызғаны айтылған.
ТБЖ-нің есебі бойынша, елдегі сайлау алды жағдайында саяси партиялардың үгіт науқанын жүргізу белсенділіктері әрқалай болған. Мысалы, «Нұр-Отан», Жалпыұлттық социал-демократиялық және «Ақ жол» партияларының белсенділіктері жоғары болған болса, қалған партиялар: «Ауыл», «Руханият», Қазақстан Коммунистік халықтық партиясы және «Патриоттар партиясының» белсенділіктері төмен болған.
Сондай-ақ, «Нұр-Отан» саяси партиясының тізіміне енген кейбір шенеуніктер сайлау алды жағдайында әкімшілік ресурстарын пайдалануға ұмтылған әрекеттер кездесті делінген ТБЖ-нің ұзақ мерзімді қортынды есебінде.
Алайда ТБЖ-ның заң жөніндегі кеңесшісі Аманкелді Шорманбаев, парламент мәжілісі депутаттарын сайлауда Қазақстан халқының Ассамблеясынан депутаттыққа 9 адам ұсынылып отырғанын ел Конституциясына әрі ОБСЕ секілді халықаралық ұйымдардың талап-шарттарына қайшы келетін нәрсе деп есептейді.
«Қазақстан халқының Ассемблеясынан мәжіліс депутаты болып сайланатын бұл 9 адамды тамыздың 18-і күнгі жалпы халықтық сайлауда емес, тамыздың 20-сы күні өтетін Ассамблея мүшелерінің жиынында сайлау – бұл заңсыздық болып табылады. Неге Қазақстанның көпшілік сайлаушылары бір ғана дауысқа ие болса, кейбір азаматтар екі дауысқа ие бола алады? Бұл дауыс теңсіздігін туғызады, бұл Конституцияға қайшы келеді», - деді А.Шорманбаев.
Оның айтуынша, сайлау біткен соң 10 күннің ішінде осы мәселеге қатысты сайлаудың заңсыз өткенін айтып, кез-келген қазақстандық азамат сотқа жүгіне алады.
«Бұл олардың конституция арқылы берілген құқықтары», - дейді ол.
ТБЖ-нің президенті Тасқын Рахымбекованың айтуынша, сайлау күні ТБЖ қоғамдық ұйымы елдегі сайлау учаскелеріне өзінің 2 мыңдай бақылаушыларын шығарып, сайлаудың қалай өтіп жатқанына бақылау жасатпақшы. Ал оның қортындысын сайлау өткен соң, тамыздың 20-сы күні жария етпек.
ТБЖ-нің есебі бойынша, елдегі сайлау алды жағдайында саяси партиялардың үгіт науқанын жүргізу белсенділіктері әрқалай болған. Мысалы, «Нұр-Отан», Жалпыұлттық социал-демократиялық және «Ақ жол» партияларының белсенділіктері жоғары болған болса, қалған партиялар: «Ауыл», «Руханият», Қазақстан Коммунистік халықтық партиясы және «Патриоттар партиясының» белсенділіктері төмен болған.
Сондай-ақ, «Нұр-Отан» саяси партиясының тізіміне енген кейбір шенеуніктер сайлау алды жағдайында әкімшілік ресурстарын пайдалануға ұмтылған әрекеттер кездесті делінген ТБЖ-нің ұзақ мерзімді қортынды есебінде.
Алайда ТБЖ-ның заң жөніндегі кеңесшісі Аманкелді Шорманбаев, парламент мәжілісі депутаттарын сайлауда Қазақстан халқының Ассамблеясынан депутаттыққа 9 адам ұсынылып отырғанын ел Конституциясына әрі ОБСЕ секілді халықаралық ұйымдардың талап-шарттарына қайшы келетін нәрсе деп есептейді.
«Қазақстан халқының Ассемблеясынан мәжіліс депутаты болып сайланатын бұл 9 адамды тамыздың 18-і күнгі жалпы халықтық сайлауда емес, тамыздың 20-сы күні өтетін Ассамблея мүшелерінің жиынында сайлау – бұл заңсыздық болып табылады. Неге Қазақстанның көпшілік сайлаушылары бір ғана дауысқа ие болса, кейбір азаматтар екі дауысқа ие бола алады? Бұл дауыс теңсіздігін туғызады, бұл Конституцияға қайшы келеді», - деді А.Шорманбаев.
Оның айтуынша, сайлау біткен соң 10 күннің ішінде осы мәселеге қатысты сайлаудың заңсыз өткенін айтып, кез-келген қазақстандық азамат сотқа жүгіне алады.
«Бұл олардың конституция арқылы берілген құқықтары», - дейді ол.
ТБЖ-нің президенті Тасқын Рахымбекованың айтуынша, сайлау күні ТБЖ қоғамдық ұйымы елдегі сайлау учаскелеріне өзінің 2 мыңдай бақылаушыларын шығарып, сайлаудың қалай өтіп жатқанына бақылау жасатпақшы. Ал оның қортындысын сайлау өткен соң, тамыздың 20-сы күні жария етпек.