Дариға Назарбаеваның саяси мансабы
Дариға Назарбаева – Қазақстанның бірінші президенті Нұрсұлтан Назарбаев пен Сара Назарбаеваның отбасындағы үш қыздың үлкені. Ол совет заманында Алматыдағы Қазақ мемлекеттік университетін тарих мамандығы бойынша тәмамдап, кейін Мәскеу мемлекеттік университеті аспирантурасында оқыған. Саяси ғылымдары докторы деген атағы бар.
Суретте: Дариға Назарбаева. Алматы, 11 қараша 2011 жыл.
СССР ыдыраған тұста Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың ересек екі қызы мен күйеубалалары өзге замандастары тәрізді әртүрлі салада қатардағы қызметтер атқаратын. Арада бірнеше жыл өткенде мемлекеттік қызмет пен бизнесте олардың тасы өрге домалай бастады.
Суретте: Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың отбасы мүшелері. 1990 жылдардың басында түсірілген сурет.
1995 жылы Дариға Назарбаева жаңадан құрылған "Хабар" агенттігі жабық акционерлік қоғамның басшысы болып тағайындалды. Жаңа агенттіктің құрылуы елдегі бірқатар оппозициялық ақпарат құралдарының "тендерден өте алмай" жабылуымен тұспа-тұс келді. Дариғаның күйеуі, медициналық білімі бар Рахат Әлиев әуелі салық комитетін басқарды, кейін Ұлттық қауіпсіздік комитеті төрағасының бірінші орынбасары, сыртқы істер министрінің орынбасары лауазымына дейін жоғарылады. Ерлі-зайыптылар Қазақстандағы бірқатар медиа-компаниялар, ірі кәсіпорындар мен коммерциялық банктің меншік иесіне айналды.
Суретте: Дариға Назарбаева мен Рахат Әлиев.
Дариға Назарбаева 2002 жылдан бастап өзі негізін қалаған Еуразия медиа-форумының ұйымдастыру комитетін басқарды. Сонымен бірге ол 2002 жылы өз бастамасымен құрылған Қазақстан журналистері конгресі ұйымы жетекшісі болып сайланды.
Суретте: Дариға Назарбаева кезекті Еуразия медиа-форумында сөйлеп тұр. Астана, 25 сәуір 2013 жыл.
Дариға Назарбаева 2003 жылы президент қызметіндегі әкесіне қолдау таныту мақсатында жаңадан құрылған "Асар" саяси партиясының жетекшісі болып сайланып, 2004 жылы партия атынан парламент мәжілісінің депутаты атанды.
Суретте: Дариға Назарбаева өзі басқаратын "Асар" партиясы жиынында сөйлеп тұр. 2005 жылғы қараша.
2006 жылы "Асар" партиясы өзге билікшіл партиялармен бірге президенттік "Отан" (қазіргі "Нұр Отан") партиясына біріккен соң Дариға Назарбаева әкесі басқаратын партия төрағасының орынбасары болып тағайындалды.
Суретте: Қазақстан президенті сайлауында, ресми мәлімет бойынша 91 пайыз дауыс жинап жеңіске жеткен Нұрсұлтан Назарбаев (оң жақта) өзін қолдайтын "Асар" партиясын басқаратын үлкен қызы Дариғаның бетінен сүйіп тұр. Астана, 5 желтоқсан 2005 жыл.
Қазақстан билігі 2007 жылы көктемде алматылық "Нұрбанк" топ-менеджерлерін ұрлаған деген айыппен Венада Қазақстанның Австриядағы елшісі қызметінде жүрген Рахат Әлиевтің үстінен сырттай қылмыстық іс қозғап, оны тұтқындауға санкция берді, кейін оған сырттай үкім шығарып, "адам ұрлау" қылмысымен бірге "мемлекеттік төңкеріс жасамақ болған" деген айып тақты. Арада бір ай өткенде баспасөз құралдары Дариға Назарбаева мен Рахат Әлиевтің сырттай ажырасқаны туралы ақпарат таратты.
Суретте: Дариға Назарбаева мен Рахат Әлиев. 4 желтоқсан 2005 жыл.
Қазақстан билігі 2007 жылы хабар-ошарсыз кеткен "Нұрбанк" топ-менеджерлерінің мүрделері төрт жылдан кейін Алматыда табылғанын хабарлап, Қазақстан прокуратурасы қылмысқа Рахат Әлиевті айыптады. 2014 жылы жазда Австрия құқық органдарына "өз еркімен келгені" хабарланған Рахат Әлиев 2015 жылы ақпанда Вена түрмесінің жалғыз кісілік камерасында асылып тұрған жерінен табылған. Австрия тергеу орындары "бұл - суицид" деген қорытынды жасаған. Бірақ Әлиевтің жақтастары ол "қастандықпен өлтірілген" деп санайды.
Суретте: Рахат Әлиев (сол жақта) қайынатасы, Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаевпен бірге тұр.
Рахат Әлиев шетелге қашқан соң Дариға Назарбаева да біраз уақыт саяси сахнадан көрінбей кетті. Баспасөзге шыққан сирек сұхбаттарында ол "билікке құмарпайтынын" бірнеше рет мәлімдеген еді. 2011 жылдың аяғында Дариға Назарбаева Мәскеуде концерт беріп, көпшілік алдына қайта шықты. Осыдан соң президенттің қызы үлкен саясатқа да қайта оралды.
Суретте: Дариға Назарбаева "Алма-Ата – алғашқы махаббатым" ретрофестивалінде ән шырқап тұр. Алматы, 7 қыркүйек 2013 жыл.
Дариға Назарбаева 2012 жылдың қаңтарында президенттік "Нұр Отан" партиясының тізімі бойынша парламент депутаты болып сайланып, мәжілістің әлеуметтік-мәдени даму комитетін басқарды.
Суретте: Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев (сол жақтан екінші) пен оның қызы Дариға Назарбаева (оң жақта) "Нұр Отан" партиясының парламент сайлауындағы жеңісін тойлау шарасында ән шырқап тұр. Астана, 16 қаңтар 2012 жыл.
2014 жылы сәуірде Қазақстан парламенті мәжілісі депутаттары төменгі палата төрағасының орынбасары қызметіне Дариға Назарбаеваны бірауыздан сайлады.
Суретте: Мәжіліс төрағасының орынбасары Дариға Назарбаева. Астана, 18 ақпан 2015 жыл.
Мәжіліс төрағасының орынбасарлығымен қоса Дариға Назарбаева әкесі басқаратын "Нұр Отан" партиясының парламенттегі фракциясы жетекшісі болды.
2015 жылы қыркүйекте Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев қызы Дариға Назарбаеваны премьер-министрдің орынбасары қызметіне тағайындады.
Суретте: вице-премьер Дариға Назарбаева білім және ғылым министірлігі ұйымдастырған тамыз кеңесінде сөйлеп тұр. Астана, 18 тамыз 2016 жыл.
Дариға Назарбаева жаңа қызметке тағайындалған соң көп ұзамай президент әкесі оны өзімен бірге Ұлыбританияға ертіп апарды, екеуі британ патшайымы екінші Елизаветаның қабылдауында болды.
Суретте (солдан оңға қарай): Дариға Назарбаева, Қазақстанның сол кездегі президенті Нұрсұлтан Назарбаев, Ұлыбритания патшайымы ІІ Елизавета және оның жұбайы Филипп ханзада Букингем сарайында. Лондон, 4 қараша 2015 жыл.
Қазақстанда билік басына совет заманында келген Нұрсұлтан Назарбаевтың саяси мұрагері туралы сөз болғанда кейбір сарапшылар президенттің үлкен қызы Дариға Назарбаеваның да есімін атайтын. 2016 жылғы маусымда Санкт-Петербургте өткен экономика форумында президент Назарбаев әйел адамның билікке келуі жайлы сұраққа жауабында Қазақстанда гендерлік саясаттың табысты жүріп жатқанын, үш қыздың әкесі екенін айта келе, ешкімнің аты-жөнін атамаса да, елде президент болуға лайық "дайындалған әйелдер" бар деп мәлімдеген еді. Жиынға қатысып отырған Ресей президенті Владимир Путин ондай "дайындалған әйелдердің" кейбірін танитынын айтқан.
Суретте: Нұрсұлтан Назарбаева (сол жақта) үлкен қызы Дариғамен бірге мерекелік шарада отыр. Алматы, 1 мамыр 2016 жыл.
2016 жылы көктемде халықаралық зерттеуші журналистер консорциумы (ICIJ) панамалық Mossack Fonseca заң фирмасының көмегімен оффшорлық есеп-шот ашқан әлемдегі бірқатар саясаткер, бизнесмен, спорт және шоу-бизнес саласындағы белгілі тұлғалардың аты-жөні бар құпия деректерді жариялады. ICIJ дерегінше, Dariga N. Nazarbayeva есімді адам 2007-2012 жылдары британ Виргин аралдарында тіркелген, 2011 жылы қарашада қызметін доғарған Asterry Holdings LTD оффшорлық компаниясының тең қожайыны болған. Mossack Fonseca материалдарында есімі аталған тағы бір адам – Дариға Назарбаеваның үлкен ұлы Нұрәлі Әлиев "Панамагейт" деректері жария болардың алдында аяқ астынан Астана әкімінің орынбасары қызметінен кеткен еді. Нұрәлі Әлиев пен Дариға Назарбаева оффшор есеп-шоттардың қожайыны ретінде аты-жөндері көрсетілген деректерге байланысты ешқандай түсініктеме берген емес.
2016 жылы 13 қыркүйекте президент әкесінің жарлығымен 53 жастағы Дариға Назарбаева парламент сенатының депутаты болып тағайындалды. Ал екі күннен соң жоғарғы палата депутаттары Дариға Назарбаеваны сенаттың халықаралық қатынастар, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің жетекшісі етіп сайлауды бірауыздан қолдап дауыс берді. Конституцияға сәйкес, сенаттың 15 депутатын президент өз жарлығымен тағайындайды.
2019 жылы 19 наурызда Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан президенті қызметінен кететін мәлімдеді. Ертесіне парламент сенаты төрағасы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстанның жаңа президенті ретінде ант берген соң іле-шала Дариға Назарбаеваны сенат спикері етіп тағайындауды ұсынды. Қазақстан парламенті Назарбаеваны сенат жетекшілігіне тағайындауды бірауыздан мақұлдады.
Суретте: Сенат жетекшісі Дариға Назарбаева (оң жақта) әкесі Нұрсұлтан Назарбаевқа "Құрметті сенатор" төс белгісін тапсырып тұр. Нұр-Сұлтан, 6 маусым 2019 жыл.
2020 жылғы мамырдың біріне президент Тоқаев Дариға Назарбаеваға "белсенді де жемісті жұмысы" үшін алғыс білдіріп, экс-президенттің қызының парламент сенаты депутаты өкілетін доғару жөнінде жарлық шығарды.
2021 жылғы қаңтардағы даулы парламент сайлауының ресми қорытындысына сәйкес, Дариға Назарбаева экс-президент әкесі Нұрсұлтан Назарбаев басқаратын "Нұр-Отан" партиясы тізімі бойынша парламент мәжілісі депутаты болып сайланды. Кей сарапшылар Назарбаева мәжіліс спикері болады деп болжам жасаған, бірақ оның кандидатурасы ұсынылмады. Дариға мәжілістің эконлмикалық реформа және аймақтық даму комитетінің мүшесі болып сайланды. Бұған қоса ол биліктегі "Нұр-Отан" партиясы саяси кеңесінің мүшесі болды.
2020 жылы көктемде Ұлыбританияның қылмыспен күрес агенттігі (NCA) Лондондағы жалпы құны 80 миллион фунт (100 миллион доллардан астам) тұратын екі зәулім үй мен бір элиталық пәтерді бұғаттады. Британ билігі осы жылжымайтын мүліктердің соңғы қожайындары Дариға Назарбаева мен оның ұлы Нұрәли Әлиевтің ол үйлерді қандай ақшаға сатып алғанын анықтау үшін "шығу төркіні белгісіз байлық" ордерін (UWO) қолданған. Бірақ 8 сәуірде британ жоғарғы соты ордердің күшін жойып, мүліктерді бұғаттан босатқан.
Билы ақпанның басында Ұлыбритания парламенті депутаты Маргарет Ходж Қазақстандағы байлықтың басым бөлігі бұрынғы президент Нұрсұлтан Назарбаевқа жақын санаулы адамдарға тиесілі екенін, олардың халқын тонап байығанын мәлімдеп, британ сыртқы істер министрлігінен "клептократтарға" санкция салуды сұрады. Ходж аты-жөнін атаған 28 адамның арасында Дариға Назарбаева да бар. Ходждың сөзі Қазақстан қоғамында да қызу талқыланды. Алайда Дариға Назарбаева және өзге адамдар әлі күнге дейін ешқандай пікір білдірген жоқ.
Суретте: Мәжіліс депутаты Дариға Назарбаева Нұр-Сұлтанда әкесінің аты берілген саябақта балалар алаңын ашу шарасы кезінде доп лақтырып тұр. 27 мамыр 2021 жыл.
Қаңтар оқиғасынан кейін бұрынғы және қазіргі президенттердің жақтастары арасында тартыс өршігені туралы болжам кең тараған. Көп ұзамай экс-президент Назарбаевтың туыстары мен оған жақын шенеуніктер қызметтен кете бастады. 18 қаңтарда жасаған видеомәлімдемесінде Назарбаев "элита арасында тартыс жоғын" айтып, барлық билік Тоқаевтың қолында екенін, өзі қарапайым "зейнеткер" екенін мәлімдеген. 28 қаңтарда "Нұр Отан" партиясы съезінде бекітілген жаңа саяси кеңес құрамына Назарбаева да, оның әкесі де енген жоқ.
Суретте (солдан оңға қарай): Дариға Назарбаева, Қасым-Жомарт Тоқаев пен Нұрсұлтан Назарбаев "Нұр Отан" партиясы жиынында. Нұр-Сұлтан, 23 сәуір 2020 жыл.
58 жастағы Дариға Назарбаева 2022 жылғы қаңтар оқиғасынан кейін жұрт алдына шыққан жоқ. Көмекшісі оның коронавирусқа шалдыққанын, Алматыдағы үйінде екенін айтқан еді. Кейінірек Назарбаева "ақпанның аяғына дейін ақысыз демалыста" екені жайлы ақпарат тарады.
25 ақпанда Назарбаеваға қатысы бар делінетін сайт оның қысқа мәлімдемесін жариялады. Онда "Нұр Отан" партиясына дауыс берген" қазақстандықтарға, партия мүшелеріне және ел билігіне "өзіне артқан сенімі үшін" алғыс білдірген Дариға Назарбаева депутаттық өкілетін доғару себебін түсіндірмеген.