"Қолға алған іс-шараның бәрі революциялық шешім екеніне сенемін". Депутат Асхат Аймағамбетовпен сұхбат

ҮШ АУЫСЫММЕН ОҚИТЫН МЕКТЕПТЕР, САЙЛАУКОМДАҒЫ МҰҒАЛІМДЕР ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҒЫ ТУРАЛЫ

– Жүйелі әрі әлі де шешілмеген мәселенің бірі мектептердегі бала санының тым көптігі, үш ауысыммен оқу мәселесі. Бұл кейде мектепте балалардың тапталып қалуына да апарып соғады. Былтыр күзде Астана мен Көкшетауда дәл сондай жағдай болды. Мәселе қалай шешіліп жатыр?

– Мектепте балаларға орын жетіспеуін айтқанда, урбанизация, демография, құрылыстың тығыздығы сияқты бірнеше мәселе қалқып шығады. Жергілікті басшылардың 20 қабаттан тұратын тұрғын үй кешенін салуға рұқсат беруі секілді жөнсіз шешімдердің де әсері бар, соның салдарынан мектеп үш ауысыммен, тіпті төрт ауысыммен оқытуға көшеді.

Біз "құмырсқаның илеуі" секілді үйлерді салуға рұқсат бермес бұрын әлеуметтік инфрақұрылым жеткілікті деңгейде екеніне көз жеткізу керек деген талапты енгізуге бастамашы болдық. Заң күшіне енді.

– Мектеп салу шығынын құрылыс компаниясы өз мойнына алуы керек пе?

– Иә. Мектеп екі ауысыммен жұмыс істесе, соның өзі жақсы емес. Ең абзалы, мектеп бір ғана ауысыммен оқытуы керек.

Мәжіліс депутаты Асхат Аймағамбетовпен сұхбат (орысша)

– Мұғалімдер мәселесіне келсек, "Педагог мәртебесі туралы" заңның негізгі міндеттерінің бірі ретінде мұғалімнің оқу процесіне қатысы жоқ жұмыспен айналысуын жою айтылған еді. Дегенмен, мұғалімдер жеке өзіңізге шағымданып, оқуға қатысы жоқ жұмысты атқаруға мәжбүрлеп жатқанын айтты. Мәселе неге шешілмей отыр?

– "Педагог мәртебесі туралы" заң қабылданды және мен сізге бұл шынымен де жұмыс істеп жатқан заңның бірі екенін нақты айта аламын, бұл сөзімді мыңдаған мұғалім растайды. Бір ғана көрсеткіш: биыл грантқа 105 мың азаматтан өтініш түссе, соның ішінде 27 мыңы педагогика мамандықтарын таңдаған.

Бұрын мұғалімдер үй-үйді аралап жүретін. Біз жаппай оқу дегенді алып тастадық. Бұрын мұғалімдер кез келген іс-шарада залды толтырып отыратын. 200 есепке дейін толтырған кездер болды. Қазір бұрынғыдай тәртіп бұзу жоқ. Осы талапты енгізген кезде бір жылда мыңнан астам адам жауапқа тартылды. Тіпті, мұғалімдер сенбілікке шыққаны үшін бір облыс әкімінің орынбасары әкімшілік жауапқа тартылды. Бұл заңның тиімді жұмыс істеп жатқанын көрсетеді.

– Дегенмен, мұндай жағдайлар әлі де бар.

– Жекелеген жағдайлар болады. Әріптестеріме департаментке шағымдану қажеттігін үнемі айтып отырамын.

– Мұғалімдерді сайлау процесіне тарту әлі де толастаған жоқ, мәселен, 2022 жылғы президент сайлауы, 2023 жылғы мәжіліс пен мәслихат сайлауы.

– Біз ақысы төленбейтін жұмысқа тартуға болмайды деп жатырмыз.

– Сайлау науқанына тартуға бола ма сонда?

– Олар да осы елдің азаматтары ғой, саяси партияға мүше бола алады, қосымша ақы төленетін жұмыс істей алады. Егер адамның өз қалауы сондай болса, әңгіме мүлдем бөлек. Заңда саяси процеске араласуға ешқандай тыйым салынбаған.

– Мұғалімдерді бұрмалауға араласады деп кінәлайды. Бюллетеньдерді уыстап тастап жатқан видеоларды өзіңіз де көрген шығарсыз. Неліктен билік сайлауға мұғалімдерді тартады деп ойлайсыз?

– Көптеген елдің сайлау жүйесін қарасаңыз, соның ішінде әдетте бізге үлгі етіп жүрген елдердегі жағдайды көрсеңіз болады. Дәл осы топтың сайлау процесіне мейлінше белсенді араласатынын көресіз. АҚШ-тағы сайлауды бақылап отырмын, онда Демократиялық партияның үміткерін мұғалімдер кәсіподағы қолдады. Қазақстанда солай болса, басқаша айтар ма едік, бірақ бұл Құрама Штаттарда болып жатқан жағдай.

Сол себепті де нақты фактімен ғана сөйлесек деймін. Егер нақты дерек болса, адамды еркінен тыс жұмысқа тартса, есеп талап етсе, сенбілікке шақырса, сол туралы айту керек.

– Сайлауды бақылаушылар мұғалімдердің қатысуымен болған заң бұзу, топтап бюллетень тастау деректерін тіркеген. Мұның бәрі мұғалімдердің беделіне әсер етеді.

– Сотқа жүгініп, шағым түсіріп, заң аясында әрекет ету керек.

– Былтыр президент елде педагог мамандар жетіспейтінін, бес мыңға жуық мұғалім қажет екенін айтты.

– Әңгіме негізінен шағын комплектілі мектептер немесе белгілі бір бағыттар туралы болып отыр. Бастауыш сынып мұғалімдері, дефектологтар тапшы. Шағын комплектілі мектептерде ағылшын тілі, физика, математика пәні мұғалімдері жетіспейді, себебі оларда сағат аз. 0,4 ставкаға жұмыс істеуге ешкім ықылас білдірмейді, сондықтан бос орын болып тұрады. Бұл мәселеге тереңнен үңілу керек.

№85 мектеп-лицейде бір сыныптағы 38 оқушы сабақта отыр. Астана, 8 қыркүйек, 2023 жыл.

Белгілі бір мамандық тапшы екені жайлы айтатын болсақ, 2020 жылы дефектологтарға бөлінетін грантты 5-10 есе көбейттік. Олар биыл оқуын бітіреді. Білім беру саласы сондай: қабылданған шешімнің нәтижесі 5-10 жылдан кейін көрінеді.

– Қазақ тілі туралы сұрайын. Былтырдан бастап қазақ тілінде оқытпайтын мектептерде аралық сыныптарда "Қазақ тілі мен әдебиеті" пәнінен емтихан тапсыратын болды. Қазақ тілін оқыту сапасы артып жатыр ма? Оны қалай тексеруге болады? Қазақша сөйлемейтіндер мектепте 11 жылда қазақ тілін дұрыс оқытпағанын айтады.

– Бұл жалпылама айтыла салған сөз. Мемлекеттік тілді оқытуда қиындықтар бары рас. Емтиханды күдік-күмәнмен қабылдағандар бар. Бұл шешім мен министр болып тұрған кезде қабылданды. Көңілі толмайтындар болса, өз атыма сын деп қабылдауға дайынмын. Дегенмен, бұл дұрыс әрі қажет шешім болды деп есептеймін – қазақстандықтар бірнеше тіл білуге міндетті. Әлбетте, ең алдымен мемлекеттік тілді білу керек.

Бір кездері жоғары оқу орнына түсушілерге 70/30 деген квота болған, қазақ мектебін бітірген және қазақ бөліміне оқуға түсетіндерге 70 пайыз бөлінді. 30 пайыз орын орыс тілінде оқитындарға берілді. Бірақ кейде орыс бөліміне, мысалы, 50 балмен де ілініп кетіп, қазақ бөліміне 90-нан 100 балға дейін алғандар да түсе алмай қалып жататын. Сол себепті біз квотаны алып тастадық. Қазір білім негізгі критерий болып саналады, қазақ және орыс тілдеріндегі тест бірдей.

Жақында бүкіл тұрғыны мемлекеттік тілде сөйлейтін ауылда болдым. Бірақ, кейбір балалар басқа тілде сөйлеп кетеді. Неге десеңіз, Youtube көреді, интернетте отырады. Біз тек мектеп пен балабақшаның ықпалын емес, орта мен контенттің әсерін де айтуымыз керек. Бұл ретте жұмыс істеу керек. "Масс-медиа туралы" заңға жаңа талап енгіздік, енді [қазақ және орыс тілдерінде хабар тарату үлесі] 50/50 болмайды, енді БАҚ-тағы мемлекеттік тілдегі контенттің үлесі 60 пайыздан кем болмауы керек.

МЕКТЕПКЕ ОРАМАЛ ТАҒЫП КЕЛУ: РҰҚСАТ БЕРУ КЕРЕК ПЕ, ЖОҚ ПА?

– Тағы бір даулы мәселе – мектепке орамал тағып келу. Ата-аналар мен мектеп басшылығы арасындағы кикілжіңді көріп отырмыз. Мектептер министрдің мектеп формасы туралы бұйрығына сүйенеді, ондағы киімдер тізімінде орамал жоқ. Ал ата-аналар орта білім алу құқығына кепілдік беретін заңға сүйенеді. Олар балалары бас киімге бола қағажу көріп отырғанын айтады. Тіпті, орамал тағатын қыз балалар шетел мектептерінен қашықтан білім алуға көшкен жағдайлар бар. Мектепте орамал тағуға рұқсат беру керек пе, жоқ па? Сіз қалай ойлайсыз?

– Керек не керек емес демеймін, әділет министрлігінде тіркелген, заң күшіне ие бұйрық бар, сол бұйрыққа бағыну керек. Онда мектепке сари немесе шартты түрде діни киім ғана емес, басқа да бірқатар киіммен, соның ішінде джинсы, қысқа юбкамен де келуге болмайтыны көрсетілген. Бұл талаптарды басқа факторларға апарып телудің қажеті жоқ. Әңгіме құқықтық мемлекет туралы болып отырғаннан кейін, талаптарға бағынуымыз керек.

– Бұл арада заң қайшылығы жоқ па? Ата-аналар заң бойынша балалары орта білім алуға хақылы екенін айтады.

– Баланың мектепке жолын ешкім жауып жатқан жоқ қой, керісінше, мемлекет барлық бала тең тұрғыда сапалы орта білім алып, мектепке дейінгі тәрбиемен қамтылуына, ал конкурстан өтсе, жоғары білім де алуына жағдай жасап отыр. Сондықтан бұл арада ешқандай қарама-қайшылық көріп тұрғам жоқ.

– Қазақстандағы жоғары білімнің ақысына шағым айтып жүргендер бар. Студенттердің кейбірі білім сапасы бағасына сай емесін айтады.

– Бәріміз де оқу ақысы төмен болса дейміз, дегенмен, бұл сұрақты жоғары оқу орындарына қою керек, олардың өз есебі бар. Коммуналдық қызмет ақысын төлейді. Оқытушылардың жалақысы бар. Мемлекет әр студенттің оқуына орта есеппен бюджеттен бір миллион теңгедей бөледі. Жекеменшік оқу ақысы туралы айтатын болсақ, ол әдетте мемлекеттің әр студентке төлейтін ақысынан төмендеу болып келеді, өйткені көп жағынан мемлекет субсидия береді.

Биыл жүз мыңнан астам адам жоғары оқу орнында оқуға құжат тапсырды, бөлінген грант саны – 70 мыңнан астам. Сарапшылар грант әлдеқайда көп, сондықтан ешқандай бәсеке жоқ деп жатыр. Көптеген грант игерілмей қалады. Тіпті, 50 балл жинап та оқуға түсуге болады.

– 2020 жылдың қаңтар айында Қазақстанда мұғалімдер даярлайтын жоғары оқу орындарының саны қысқаратыны, стандартқа сай келмейтін оқу орындарының лицензиясы қайтарылатыны айтылды. Диплом "басып шығаратын" оқу орындары туралы сөз болды. Бұл мәселе шешімін тапты ма?

– Бұл қомақты табыс әкеліп тұрған бизнес еді. Біз жиырмаға жуық оқу орнын жауып, 500-ден аса лицензияны қайтарып алдық, оларда мүлдем сапа болған жоқ. Бұл ауыр, бірақ маңызы зор жұмыс.

– Бірақ қазір бұл жұмыс тоқтап қалды.

– Білмеймін, қазір оны бақылап жүрген жоқпын.

– Осыдан кейін министрлікті әдейі екіге бөліп (ағарту министрлігі мен жоғары білім және ғылым министрлігі), жоғары оқу орындары мәселесін сіздің өкілеттігіңізден алып қойды деген пікір бар.

– Білмеймін, ондайды естіген жоқпын.

– Бес жыл бұрын, министр қызметіне енді кіріскен шақта Азаттыққа берген сұхбатыңызда осы қызметте шешімін тапқыңыз келетін маңызды деген үш мәселені атап айтып едіңіз. Есіңізде ме?

– Есімде болар. Педагог мәртебесі, жемқорлық мәселесі ме? Үшіншісі?

– Білім сапасын көтеру. Бәрін шеше алдыңыз ба?

– Үш жыл ішінде бүкіл мәселені шешіп тастау ешбір елде болмаған және болмайды да. Барлық бағытта салмақты да жүйелі жұмыс істедік деп айта алмаймын. Педагог мәртебесі, маман тапшылығы туралы айтар болсақ, оған нақты мысалдар келтірдім. Сапа туралы айтсақ, былтырғы жылдың аяғындағы PISA (түрлі елдегі оқушылардың негізгі сауатын бағалайтын тест – ред.) қорытындысы Қазақстанның көп бағыт бойынша нәтижесі 10, 20 орынға дейін жақсарғанын көрсетіп отыр. Жемқорлыққа келсек, бұл бағытта да айтарлықтай алға қадам бастық. Оқу орындарын жабудың өзі жемқорлықпен күрес емес пе?

МИНИСТР ҚЫЗМЕТІНЕН КЕТУ МЕН РЕСЕЙ ЫҚПАЛЫ ЖӨНІНДЕ

– 2020 жылдың аяғында министр қызметінен кеттіңіз. Неліктен?

– Президенттің тиісті жарлығы шықты.

– Жарлық бірдеңеге сүйенетін шығар?

– Саяси мемлекеттік қызметкер белгілі бір уақыт аралығында жұмыс істейді. Шартты түрде үш жыл жұмыс істеген адамның орын босатуы қалыпты жағдай. Бұл әдеттегі процесс.

– Сіздің қызметтен кетуіңізге ресейлік ресми тұлғалар ықпал етті деген әңгіме бар, оларға орыс мектептеріндегі қазақ тілін дамыту реформасы ұнамаған деседі. Ондайды естіп пе едіңіз?

– Небір түрін естідім, ішінде ақылға мүлдем қонбайтыны да бар. Оның бәріне түсініктеме бергім келмейді.

– Ал жалпы Қазақстанның білім саласында қабылданған шешімдерге Ресейдің ықпалы бар деп санайсыз ба?

– Жоқ.

– Бір жарым жыл бұрын, сіз әлі министр болып отырғанда, Алматыда шу шықты: бір мектептің оқушыларын арыстандар туралы фильм көрсетеміз деп кинотеатрға алып барып, оларға Қырымды басып алуды ақтайтын фильм көрсеткен. Кәдімгідей шу болды.

– Ресей Федерациясы – стратегиялық серіктесіміз. Көрші елміз, одақтаспыз, ауқымды ортақ шекарамыз бар, тығыз экономикалық байланыс орнаған, мәдени, гуманитарлық салада да көптеген байланыс бар. Байланыс бар, бола да береді. Бұл мәселеге өте прагматикалық тұрғыдан қарауымыз керек. Бір-бірімізге қарсы қоюдан Қазақстанға да, Ресейге де пайда жоқ. Мұндай риторика ешкімге пайда әкелмесі анық. Егер біздің білім беру саласына ықпалы бар ма деп сұрағыңыз келсе, жүйені түсінетін адам ретінде ықпалы жоқ деп жауап бере аламын.

– Онда жаңағыдай жайттар неге болып жатыр? Тіпті ата-аналар да білмеген [балаларын киноға апарғанын].

– Тағы да адам факторы дер едім. Білім беру басқармасынан біреу тапсырма берді деп ойлайсыз ба? Олай емес. Олар тіпті білмеген де, себебі ол 2000 бала оқитын үлкен мектеп болған: біреу белгілі бір фильмге баруды ұсынған да, басқа фильм көрсеткен. Бұл ұсақ-түйек шаруа. Мен ондайға назар аударып, содан бір қорытынды шығаруды жөн көрмеймін.

– Тағы бір кейс бар, қазақстандық оқушыларды "Артек" лагеріне, аннексияланған Қырымға жіберген. Бұл 2023 жылы болған жағдай.

– Мұны естіген жоқпын. Дегенмен, оны да ағарту министрлігі ұйымдастырған жоқ. Өз басым мұндай деректерді саясиландырмас едім және оған бір жаудың әрекеті деп қарамас едім. Мұның бәрі жеке бастамамен болып жатқан жайттар. Бізде плюрализм бар.

– "Россотрудничество" сияқты ұйымдармен өзара іс-әрекет қалай жүзеге асады? Ұйым "Жеңіс диктантын" жаздырады, кейде тақырыбы соғыс төңірегінде болып жатады.

– Естімеппін. Мұндай ұйымдар іс-шараларын ресми өткізбейді.

МӘЖІЛІСТЕГІ ЖҰМЫС: ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚҚА ҚАРСЫ ЗАҢ МЕН ЛГБТ НАСИХАТЫНА ТЫЙЫМ САЛУ БАСТАМАСЫ

– Өзіңіз мәжіліске сайланғаннан кейін депутаттың жұмысы туралы көзқарасыңыз өзгерді ме?

– Үкіметте жұмыс істегендіктен әрі бұдан бұрын да ұзақ уақыт мемлекеттік қызметте жүргендіктен, парламентке заң жобаларын әкеліп жүргендіктен, депутаттың жұмысы қандай екенін білетінмін. Дегенмен, парламент отырысына заң жобасын алып келу дегеннің мүлдем бөлек нәрсе екенін жасырмаймын. Ал өзің депутат болу мүлдем бөлек. Депутаттар қыруар жұмыс атқарады. Мұнда келіп түсетін заңдардың 50 пайыздан астамы өзгеріске ұшырайды. Қазір мәжіліс және жалпы парламент – шынайы билік институты. Бұрын депутаттар бастамашы болатын заң жобалары аз болса, қазір олай емес, тіпті осы сессияның өзінде де депутаттар өзі бас болып ұсынған заң жобасы көп болды.

– Бастамашы болған заң жобалары демекші, сіз тұрмыстағы әлімжеттікке, ұрып-соғуға жауапкершілікті күшейтуге, жазаны қатаңдатуға бастамашы болдыңыз. "Тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы күрес туралы" заңның соңғы нұсқасына көңіліңіз тола ма?

– Мен заң жобасына бастамашы болғандардың бірімін. Біз бұл заңды белгілі бір оқиғаларға орай қоғамда қызу талқыға түскенге дейін дайындап қойған болатынбыз.

Өте қажет, дұрыс заң деп есептеймін. Әрі қарай қалай қолданылатынын көреміз. Жалпы өте жақсы заң деп бағалаймын.

Мәжіліс депутаты Асхат Аймағамбетов Азаттыққа сұхбат беріп отыр. Астана, 26 шілде, 2024 жыл.

– Журналист болған соң, "Масс-медиа туралы" заң жөнінде сұрамай тұра алмаймын. Қазір дайындалып жатқан аккредитацияға қатысты заңнамалық актілерді әріптестерім қысым жасау тетігі деп атап жүр. Журналистер билік өкілдерінің баспасөзге ашылуға аса ықыласты емесін байқағанын айтады. Сіз ондайды аңғарған жоқсыз ба?

– Ондайды байқап жүрген жоқпын. Керісінше, бізбен жұмыс істеген әріптестеріңіздің көпшілігі бізге рақмет айтты. Парламентте көптеген норманы өзгерттік, қауымдастықтармен, журналистер бірлестіктерімен бірлесе жұмыс істедік. Сұрағыңыз заң актілері туралы болса, оның тәртібі бар, министрлік бар. Оған жауап бермеймін.

– Басқа бір әріптесіңізбен бірге заң жобасына ақпарат құралдарына ЛГБТ өкілдері туралы жазуға тыйым салатын түзету енгізуді ұсындыңыз.

– Мәселе бізде ақпараттың өте қатты бұрмаланатынында. Кейбір БАҚ мұны дәл осылай жеткізді. Мен түсіндіріп, ондай норма жоқ екенін айттым. Егер заң талабы бұқаралық ақпарат құралдарының насихат жасауы туралы болса... Насихат деген не екенін білесіз бе? Дәстүрлі емес қарым-қатынасты озық етіп көрсету. Бұл насихатқа жатады, ондайды қолдауға, мемлекеттік тұрғыдан қолдауға болмайды, әңгіме осы турасында.

– Мәселен, азшылық өкілдері қысым көріп жатырмыз деп шағынады. Мұны жазса, насихат болып есептеле ме?

– Біз әрқашан заңға сүйенуіміз керек, біреудің ойы немесе қабылдауы негізінде ой қорытпауымыз керек. Құқық нормасы бар. Оны қалай жазылып тұрса, солай оқу керек. Ал оны бұрмалап, мүлдем басқаша етіп жеткізуге қатысты ешқандай пікір айтқым келмейді.

– Ақпан айында ЛГБТ өкілдеріне бала асырап алуға және оларға тәлімгер болуға тыйым салатын заңға қол қойылды. Мұны құқық қорғаушылар сынға алды...

– Тағы да қайталап айтамын, егер заңды оқысаңыз, неке және отбасы заңында бұл норма бұрыннан бар.

– Бұл осы топ өкілдерінің құқығын шектемей ме?

– Құқық талабы бар, оны қабылдаған заң шығарушылар бар. Бәріміз сол заңды сақтайық.

– Заң талабы дейсіз, сонымен бірге Қазақстан ратификациялаған халықаралық талаптар да бар ғой. Оларға сәйкес, кез келген топты қудалауға, кемсітуге болмайды.

– Біз халықаралық міндеттемелерді орындап отырмыз. Биыл мүгедектігі бар адамдарға қатысты бірнеше халықаралық конвенцияны ратификацияладық. Қазақстан халықаралық міндеттемелерін толығымен орындап отыр.

"ЕСКІ" ЖӘНЕ "ЖАҢА" ҚАЗАҚСТАН ТУРАЛЫ

– Сіз мемлекеттік қызметке [бұрынғы президент Нұрсұлтан] Назарбаевтың билігі кезінде келдіңіз, Тоқаевтың кезінде үкіметте қызмет атқардыңыз. Қазір "ескі Қазақстан" мен "жаңа Қазақстан" болып бөліну етек алды. Оның айырмасы неде?

– Біздің еліміз ортақ – Қазақстан Республикасы. Бәріміз осы елдің азаматымыз. Әңгімені осыдан бастауымыз керек. Ал қай жылы қызметке тағайындалғаным, қашан депутат болып сайланғаным екінші кезекте.

– "Ескі" және "жаңа Қазақстан" деген нарратив бар ғой?

– Қазір бізде әділетті Қазақстан құру саясаты бар. Азаматтардың басым көпшілігі осы саясатты, осы көзқарасты қолдайды. Бірнеше жыл бұрын шетелдегі капиталды қайтару туралы сөз болуы да мүмкін емес еді. Қазақстанға триллиондаған теңге қайтып жатыр. Сайлау өтіп жатыр, бір мандатты округтен сайлау қайтадан қалпына келді, Конституцияға реформа жасалып жатыр, қазіргі мәжіліс те мүлдем бөлек екенін тек соқыр ғана көрмейді. Қолға алған іс-шараның бәрі революциялық шешім екеніне сенемін.

– Қоғамда сұрақ көп: бұл шешімдер неге бұрын қолға алынбады? Капиталды қайтаруды алайық.

– Капиталды шетелге шығару кезеңі болғанын, ұлттық байлық әділетсіз бөліске түскенін ешкім жоққа шығармайды. Тиімсіз шешімдер қабылданғанын да бәріміз білеміз. Әңгіме қазір осындай мәселелер барын ашық мойындап, нақты, бірізді әрі жүйелі шараларды қолға алуда болып тұр. Мұны көріп, сезіп отырмын, себебі капиталды қайтару туралы заң жобасы авторларының бірімін.

– Ал бақылаушылар бұл процесс ашық жүріп жатқан жоқ дейді.

– Қандай да бір банкке немесе компанияға қатысты мәселе туса, оны ресми түрде ашық айтсаңыз, не болатынын ойлаңызшы. Бәрі депозиттегі ақшасын шығарып алуға, акцияларын сатуға және басқа да әрекеттерге көшеді. Түсінесіз бе? Бәлкім, істі тергегеннен кейін компанияларға ешқандай сұрақ болмайтын шығар. Ал қазір шетін тұстары бар екенін түсіну керек. Кейбір мәселелер Қазақстан экономикасын қатерге тігеді, сол үшін бәрін есепке алуға тиіспіз.

Нәтижеге назар аударуымыз керек. Барлығын тек ақ-қара түсте көру, меніңше, аса дұрыс емес. Иә, мәселелер бар, олар аз да емес. Мұны ешкім жоққа шығармайды. Оны шешу үшін бәріміз жұмыс істеуіміз керек.

– Мәжілістен кейін қайда барасыз, ол туралы не ойлайсыз?

– Біріншіден, әлі де бірнеше жыл жұмыс істейтін шығармыз. Жоспар өте көп. Биылдың өзінде мен авторы болған оннан аса заң жобасы қаралды. Олардың көпшілігі заңға айналды. Қазір жаз мезгілі, тағы бірнеше заң жобасын дайындап жатырмын.

– Мәселен?

– Археология және материалдық емес мәдени мұрадан бастап, салық, бюджет кодексіне дейінгі мәселелер. Қазір бар назарым мәжілістегі жұмыста. Елге қызмет ету үшін үкімет мүшесі болу немесе мемлекеттік қызметпен айналысу міндетті емес. Оқытушы, бизнесмен, дәрігер болуға болады. Тәжірибем мен білімімді пайдаланатын саланы табамын.